การฝึกสมาธิแนวการเจริญสติปัฏฐานกับการจัดการกับความเครียด
นอกเหนือจากประโยชน์ของการฝึกสมาธิแนวการเจริญสติปัฏฐานที่มีต่อความฉลาดทางอารมณ์และศักยภาพการรับรู้ความสามารถของตนเองแล้ว การฝึกสมาธิในแนวนี้ยังมีประโยชน์ต่อการลดทอนความเครียดของคนเราได้อีกด้วย

ในสภาพเศรษฐกิจและสังคมปัจจุบันซึ่งเต็มไปด้วยความเร่งรีบ การแข่งขัน การเอาตัวรอด ตลอดจนสภาวะการณ์ต่างๆที่ไม่แน่นอนนั้น คนส่วนมากมักจะหลีกเลี่ยงกับปัญหาความเครียด ในชีวิตประจำวันได้ยาก ความเครียดนั้นไม่ใช่เรื่องเล็กน้อยที่ควรจะมองข้าม เพราะสุขภาพจิต ที่เสียนั้นสามารถส่งผลกระทบที่รุนแรงต่อสภาวะทางกายโดยเฉพาะปัญหาด้านสุขภาพและ โรคร้ายต่างๆ เช่นมะเร็ง ความดัน และ โรคหัวใจ ล้วนมีจุดเริ่มต้นจากความเครียดด้วยกัน ทั้งสิ้น ดังนั้นเราจึงมีความจำเป็นอย่างยิ่งที่จะต้องบริหารจัดการกับความเครียดที่เกิดขึ้นได้ อย่างมีประสิทธิภาพ

และเนื่องด้วยอิทธิพลของความคิดตลอดจนผลพวงของอารมณ์ที่ทำให้ ความเครียดก่อตัวและทวีความรุนแรงขึ้นนี้เอง การฝึกตามดูความคิด และตามดูอารมณ์ของตัวเองตามหลักของการฝึกสมาธิแนวการเจริญ สติปัฏฐานจึงมีส่วนสำคัญมากในการที่จะช่วยให้เราเข้าใจถึงกระบวน การดังกล่าวได้กระจ่างมากขึ้น กระบวนการทางความคิดและการเชื่อม โยงของความคิดกับอารมณ์นี้ หลายคนที่ไม่เคยฝึกสมาธิในแนวนี้อาจจะ ไม่เคยได้รู้หรือไม่ทันได้สังเกตว่ามันเกิดขึ้นเมื่อใดและเกิดขึ้นได้อย่างไร แต่สำหรับคนที่ฝึกการสังเกตความคิดของตัวเองตามแนวการเจริญ สติปัฏฐานนั้นจะรู้ว่า เมื่อมีความคิดใดความคิดหนึ่งก่อตัวขึ้นและเราตาม เฝ้าตามดูตามรู้มันด้วยใจที่เป็นกลางอย่างแท้จริงโดยไม่คิดปรุงแต่งต่อแล้ว ก็จะพบว่ากฎของ“อนิจจัง”หรือ ความไม่เที่ยงนั้นก็ครอบคลุมถึงความคิด ของเราด้วยเช่นกัน

ความคิดนั้นแท้จริงแล้วเป็นสิ่งที่เราห้ามไม่ให้มันเกิดขึ้นได้ยากจริงอยู่ ในทางจิตวิทยาเมื่อเราประสบกับเรื่องราวที่เลวร้ายและไม่น่าอภิรมย์ที่ผ่านเข้ามาในชีวิต ก็เป็น ธรรมดาที่เรื่องราวเหล่านั้นจะถูกประทับอยู่ในความทรงจำระยะยาว (Long-term memory) ของเราได้ง่าย แต่การที่ความคิดนั้นยังคงวนเวียนอยู่ในหัวของเราไม่ไปไหนนั้นก็สืบเนื่องจากการที่เรายังคงไปคิดปรุงแต่งมันต่อ

ในพระพุทธศาสนามีคำกล่าวไว้ว่า “ความทุกข์ทางใจที่เกิดขึ้นกับมนุษย์เราเกือบทุกคนนั้นล้วนเกิดจากความคิดของเราเองทั้งนั้น” ธรรมชาติของมนุษย์เรานี้ก็แปลก รู้ทั้งรู้ว่าการที่เราคอยหวนคิดถึงเรื่องราวที่ไม่ดีขึ้นมาเมื่อไรใจเราก็ต้องเป็นทุกข์ทุกครั้ง แต่กระนั้นเราก็ยังคงชอบคิดวนเวียนอยู่กับสิ่งที่เป็นต้นเหตุของความทุกข์นี้อยู่ไม่รู้จักจบจักสิ้นรู้ทั้งรู้ว่า “เมื่อคิดมันก็เจ็บ ไม่คิดมันก็จบ” แต่เราก็ยังคงเลือกที่จะยึดติดกับความคิดนั้นโดยไม่ยอมปล่อยวาง มือของเราเมื่อสัมผัสกับของร้อนก็เป็นธรรมดาที่เราจะต้องรีบชักมือกลับอย่างไว แต่จิตของเราเมื่อสัมผัสกับความคิดที่ร้อนรุ่ม เรากลับยังคงจับมันไว้ในใจอย่างเหนียวแน่นไม่ยอมปล่อย หลายคนอาจจะเถียงว่าก็ฉันไม่ได้ตั้งใจและก็ไม่อยากจะคิดหรอก แต่ความคิดมันชอบผุดเข้ามาและวนเวียนในหัวอยู่ตลอดเวลา ตรงนี้จะต้องอธิบายให้เข้าใจเสียก่อนว่าการฝึกสมาธิแนวการเจริญสติปัฏฐานนั้นแท้จริงนั้นไม่ได้ฝึกเพื่อที่จะทำให้เราไม่คิดหรือไม่รู้สึกรู้สาอะไรแต่เป็นการฝึกให้เรารู้และเข้าใจถึงธรรมชาติแห่งความไม่เที่ยงของความคิด และฝึกให้เราเข้าใจถึงการเกิดขึ้นของความทุกข์ที่เกิดจากความคิดนั้นๆ

ในแวบแรกที่เรารู้ว่าความคิดความกังวลเริ่มก่อตัวขึ้น ให้ลองค่อยๆพิจารณาถึงอารมณ์ตัวเองดูว่าตอนนี้เรากำลังรู้สึกอะไรอยู่ อะไรกำลังเกิดขึ้นกับใจเรา เราอาจจะรู้สึกได้ถึงความร้อนรุ่มหรือความกระวนกระวายที่เกิดขึ้นในใจ จากนั้นให้ลองค่อยๆพิจารณาดูว่าสิ่งที่เราคิดมันกำลังทำให้เรากำลังทุกข์อยู่ใช่ไหม การพิจารณาดังกล่าวนี้ต้องพิจารณาด้วยใจที่เป็นกลางโดยไม่ต้องไปคิดไปตัดสินว่าเราชอบหรือไม่ชอบมัน ค่อยๆตามดูตามรู้ความคิดและอารมณ์ที่ได้ก่อตัวขึ้น ดูถึงการตอบสนองของอารมณ์และความรู้สึก สิ่งนี่เองคือการปล่อยให้จิตทำงานด้วยตัวของมันเองโดยธรรมชาติโดยไม่ไปควบคุมมัน เราเป็นแค่เพียงคนคอยดูคอยรู้มันเท่านั้น เมื่อเราตามดูตามรู้ไปเรื่อยๆโดยไม่เข้าไปคิดแทรกแซงหรือปรุงแต่ง เราจะพบว่าในที่สุดแล้วจิตของเรามันจะค่อยๆคลายและถอนออกจากความคิดและอารมณ์นั้นด้วยตัวของมันเอง

การที่จิตสามารถคลายและถอนจากความคิดและอารมณ์นั้นๆก็เนื่องจากว่า จิตของเราได้สัมผัสถึงความทุกข์ที่เกิดขึ้นในใจแล้ว เหมือนมือของเราที่ได้ สัมผัสของร้อนจนต้องรีบชักมือกลับฉันใด จิตเมื่อได้สัมผัสถึงความร้อน ในใจที่เกิดจากความคิดในด้านลบ ตัวมันก็อยากจะถอนตัวออกมาฉันนั้น การพยายามฝึกตามดูตามรู้ความคิดด้วยใจที่เป็นกลางจึงเป็นเรื่องที่สำคัญ ที่จะปล่อยให้จิตทำหน้าที่ด้วยตัวมันเองได้โดยง่าย เมื่อปราศจากความคิด ปรุงแต่งของเราที่เป็นเหมือนดั่งพันธนาการที่คอยเหนี่ยวรั้งจิตไม่ให้ทำงาน ด้วยตัวมันเองโดยอิสระแล้ว จิตมันก็สามารถที่จะปลดปล่อยตัวเองไม่ให้ไป ยึดติดกับทุกข์จากความคิดของเราได้ ความคิดในแง่ลบที่ก่อให้เกิดความ เครียดเมื่อปราศจากพลังจากการคิดปรุงแต่งต่อแล้ว มันก็จะหมดสภาพและ ดับไปเองในท้ายที่สุด

ดังนั้น การฝึกสมาธิแนวการเจริญสติปัฏฐานจึงสามารถช่วยให้คนเราลดและป้องกันปัญหาเกี่ยวกับความเครียดได้ดี ไม่ว่าจะเป็นความเครียดที่เกิดจากความคิดและความเครียดที่เกิดจากทางอารมณ์ ผู้ที่ผ่านการฝึกสมาธิจากการดูจิตมาเป็นเวลานานจนชำนาญแล้วจะพบว่า เมื่อมีความคิดหรืออารมณ์ในด้านลบเข้ามากระทบจิตใจ พวกเขาจะแค่ตามดูตามรู้ว่าอะไรกำลังเกิดขึ้นในใจของพวกเขาโดยปล่อยให้จิตมันทำงานของมันเองโดยอิสระ เมื่อทุกข์จากความคิดเกิด พวกเขาก็แค่รับรู้ว่าทุกข์นั้นได้เกิดขึ้น จิตของพวกเขาจะเข้าใจได้เองโดยธรรมชาติว่าไม่มีอะไรที่เป็นจีรังยั่งยืนตราบเท่าที่ไม่มีการไปปรุงแต่งต่อ จิตที่เข้าใจในธรรมชาติของความไม่เที่ยงนี้เองจึงเป็นหัวใจหลักที่ทำให้พวกเขาสามารถปล่อยวางความคิดและอารมณ์ในด้านลบที่ตัวเองประสบพบเจอได้ง่าย